พัฒนาการเด็ก คืออะไร และมีหลักการ สิ่งที่ควรทราบอย่างไรบ้าง

พัฒนาการเด็ก คืออะไร และมีหลักการ สิ่งที่ควรทราบอย่างไรบ้าง

 ความหมายของพัฒนาการ

            พัฒนาการ (Development) หมายถึง กระบวนการเปลี่ยนแปลงด้านคุณภาพ และประสิทธิภาพของการทำหน้าที่ต่างๆ ของบุคคล ทำให้เพิ่มความสามารถของบุคคลให้ทำหน้าที่ต่างๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงขึ้น และทำสิ่งที่ยาก และซับซ้อนขึ้นได้ ตลอดจนการเพิ่มทักษะใหม่ และความสามารถในการปรับตัวในภาวะใหม่ของบุคคลนั้น (นิตยา คชภักดี, 2536:26)

            พัฒนาการ หมายถึง กระบวนการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้นทางด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม และสติปัญญา เป็นการเพิ่มทั้งความหมายในการทำหน้าที่ของอวัยวะส่วนต่างๆ เช่น ความสามารถของเด็กในการคว่ำ คลาน ยืน เดิน พูด อีกทั้งความสามารถในการทำกิจกรรมอย่างหนึ่งอย่างใด ซึ่งเด็กบางคนอาจมีความสามารถเฉพาะตัว เพราะเด็กแต่ละคนจะมีอัตราการพัฒนาการช้าเร็วต่างกันบ้าง ตามสภาพความแตกต่างทางพันธุกรรม และสิ่งแวดล้อม ความสามารถในการทำกิจกรรมแต่ละชนิดนั้น จะต้องเป็นไปตามลำดับขั้นของพัฒนาการ ซึ่งจะต้องอาศัยการเจริญเติบโตเป็นองค์ประกอบ (อำไพพรรณ ปัญญาโรจน์, 2545:8)

            สรุปโดยรวม พัฒนาการ หมายถึงการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้าง และการทำหน้าที่ของอวัยวะต่างๆ ของร่างกาย เพื่อให้บุคคลสามารถดำรงชีวิตรอดอยู่ได้ โดยการเพิ่มความสามารถในแต่ละช่วงวัย จะต้องมีความพร้อมของวุฒิภาวะของบุคคล และการสนับสนุนจากสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะพัฒนาการวัยทารก จะต้องมีความพร้อมจากทารกเอง และได้รับการส่งเสริมมารดา และครอบครัวเพื่อให้เด็กมีพัฒนาการที่เหมาะสมตามช่วงวัย

หลักการทั่วไปของพัฒนาการ

            พัฒนาการเด็ก เป็นกฎตามธรรมชาติที่ผู้เลี้ยงดูเด็ก โดยเฉพาะมารดาควรทราบ และทำความเข้าใจ เพื่อใช้ในการส่งเสริมพัฒนาการเด็กได้อย่างถูกต้อง มีหลักการพัฒนาการดังนี้ (นิตยา คชภักดี, 2543: 3-5; กรมอนามัย, 2545:54)

1.           พัฒนาการเป็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงที่ต่อเนื่องตั้งแต่ปฏิสนธิจนบรรลุวุฒิภาวะ

2.           ขั้นตอนของพัฒนาการจะเหมือนในเด็กทุกคน ต่างกันที่เวลาเริ่มต้นของขั้นตอนต่างๆ เช่น เด็กต้องนั่งได้ก่อนยืน แต่เวลาที่เด็กแต่ละคนหัดนั่ง ยืนต่างกัน

3.           พัฒนาการมีมิติสัมพันธ์ระหว่างกันหลายด้าน (several inter-related dimension) พัฒนาการทางร่างกาย สติปัญญา สังคม จิตใจ และอารมณ์ แต่ละส่วนส่งผลกระทบซึ่งกันและกัน เมื่อด้านหนึ่งก้าวหน้าอีกด้านหนึ่งจะก้าวตาม

4.           การเจริญเติบโต และพัฒนาการของมนุษย์ เป็นผลของปฏิสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยด้านพันธุกรรมกับปัจจัยด้านภาวะแวดล้อมในแต่ละช่วงชีวิต โดยปัจจัยทางพันธุกรรมเป็นตัวกำหนดศักยภาพ ส่วนปัจจัยทางภาวะแวดล้อมเป็นตัวกำหนดโอกาสความเป็นไปได้ของการที่เด็กจะเติบโต และพัฒนาตามศักยภาพนั้นๆ ผลลัพธ์ของพัฒนาการจะเป็นอย่างไร หลังจากปฏิสนธิแล้วจึงขึ้นอยู่กับสุขภาพมารดา และสภาพครอบครัวสังคม และโอกาสที่จะได้รับการดูแล และประสบการณ์การเรียนรู้

5.           พัฒนาการเด็กขึ้นอยู่กับระดับวุฒิภาวะของสมอง ซึ่งเป็นผลจากพันธุกรรม และสิ่งแวดล้อมเป็นภูมิหลัง การฝึกทักษะที่เกินกว่าระดับความสามารถทางสมองจะไม่ได้ผลในทำนองเดียวกัน เมื่อถึงระดับความเจริญของสมองแล้ว เด็กควรได้รับการฝึก การเรียนรู้ เพื่อเป็นการให้มีการพัฒนาการได้สมวัย

6.           ทิศทางของพัฒนาการเริ่มจากศีรษะไปเท้า เช่น ชันคอได้ก่อนนั่ง และยืน

7.           การเคลื่อนไหวต่างๆ จะพัฒนาการจากการกระทำอย่างไม่ตั้งใจ ไปเป็นการกระทำอย่างเฉพาะเจาะจง

8.           พัฒนาการทางการเคลื่อนไหว จะเปลี่ยนจากปฏิกิริยาสะท้อน มาเป็นการเคลื่อนไหวที่ควบคุมได้

9.           พัฒนาการของเด็กจะก้าวหน้าตามลำดับ เมื่อเด็กมีประสบการณ์การเรียนรู้ด้วยตนเองจากประสาทสัมผัสต่างๆ จากการคิด พูด และลงมือกระทำ

ข้อมูลจาก

รัมภา โสดจำปา. ผลของโปรแกรมการส่งเสริมพฤติกรรมมารดาในการกระตุ้นพัฒนาการทารก แรกเกิด-2 เดือน วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต (สาธารณสุขศาสตร์) มหาวิทยาลัยมหิดล 2552. หน้า 10-12.