ทำไมลูกถึงมีพัฒนาการช้า ทราบได้อย่างไร
และมีการกระตุ้นพัฒนาการเด็กอย่างไร
พัฒนาการเด็ก คือะไร
พัฒนาการเด็ก หมายถึง ความสามารถของเด็กในการลงมือทำ เคลื่อนไหว หรือ ทำกิจกรรมต่างๆ พัฒนาการเด็ก แบ่งเป็น ๔ ด้านหลัก ได้แก่
1) ด้านกล้ามเนื้อมัดใหญ่ - ความสามารถในการใช้ร่างกาย การเคลื่อนไหว เช่น นั่ง ยืน เดิน วิ่ง กระโดด ปีนป่าย ขี่จักรยาน
2) ด้านกล้ามเนื้อมัดเล็ก - ความสามารถในการใช้มือ ในการทำกิจกรรมต่างๆ การหยิบจับ ขีดเขียน การช่วยเหลือตัวเองในชีวิตประจำวัน เช่น ใส่เสื้อผ้า ติดกระดุม
3) ด้านภาษา - ความเข้าใจภาษา และการใช้ภาษาท่าทาง ภาษาพูด เช่น เด็กอายุ ๑ ปี สามารถเข้าใจคำสั่งง่ายๆขั้นตอนเดียว และสามารถใช้ภาษาพูดเป็นคำเดี่ยวๆ ในการสื่อสาร
4) ด้านสังคมอารมณ์ - ความสามารถในการอยู่ร่วมกับผู้อื่น การเล่นกับเพื่อน การเข้ากลุ่ม ทำตามกฏ กติกาต่างๆในสังคม
ทราบได้อย่างไรว่าลูกมีพัฒนาการล่าช้า
คุณพ่อคุณแม่อาจเริ่มต้นง่ายๆ ด้วยการหมั่นสังเกตพัฒนาการของลูก จากนั้นลองเปรียบเทียบพัฒนาการของลูกกับตารางพัฒนาการตามวัยของเด็ก ตารางพัฒนาการตามวัยสามารถหาดูได้จากสมุดสุขภาพของลูก หรือ ศึกษาจากหนังสือ website ต่างๆ
ตัวอย่าง เด็กที่สงสัยพัฒนาการล่าช้า เช่น
อายุ 1- 2 เดือน ไม่ตอบสนองต่อเสียง
อายุ 6 เดือน ไม่คว่า ไม่ส่งเสียงอ้อแอ้
อายุ 9 เดือน ไม่นั่งเอง ไม่แสดงอารมณ์สนุกหรือเล่นกับคนใกล้ชิด
อายุ 12 เดือน ไม่สื่อสารด้วยท่าทาง ไม่สนใจคน
อายุ 18 เดือน ไม่เดิน ไม่เข้าใจคำสั่งง่ายๆ
อายุ 2 ปี ไม่รู้จักการเล่นของเล่น พูดเป็นคำๆ ได้น้อยกว่า 50 คำ
อายุ 3 ปี ภาษาที่เด็กพูด คนอื่นฟังไม่เข้าใจ ยังไม่พูดเป็นประโยค
อายุ 4-5 ปี ไม่เล่นเข้ากลุ่มกับเพื่อน เล่าเรื่องไม่ได้ แต่งตัวเองไม่ได้
ทำไมลูกถึงมีพัฒนาการล่าช้า
จากผลการคัดกรองพัฒนาการเด็กปฐมวัยทั่วประเทศโดยกรมอนามัย พบว่าเด็กไทยมีพัฒนาการสงสัยล่าช้าประมาณ 30% โดยพบว่าเด็กไทยมีพัฒนาการด้านภาษาล่าช้ามากที่สุด รองลงมาคือ พัฒนาการด้านกล้ามเนื้อมัดเล็ก
สาเหตุที่เด็กมีพัฒนาการล่าช้าส่วนใหญ่พบว่าเกิดจากการเลี้ยงดู เด็กขาดประสบการณ์ (ประมาณ 90% ของเด็กที่สงสัยล่าช้า) โดยเมื่อบุคลากรสาธารณสุข ให้คำแนะนาพ่อแม่วิธีการส่งเสริมพัฒนาการลูก และกลับมาประเมินพัฒนาการซ้าอีกครั้งใน ๑ เดือน ต่อมา เด็กส่วนใหญ่กลับมามีพัฒนาการสมวัย
ส่วนเด็กที่ยังคงมีพัฒนาการล่าช้า (ประมาณ 10%) จำเป็นต้องได้รับตรวจการประเมินโดยแพทย์ เพื่อวินิจฉัย หาสาเหตุ และให้การรักษา ในเด็กที่มีอาการรุนแรงอาจตรวจพบสาเหตุ เช่น โรคทางพันธุกรรม โรคทางสมอง ออทิสติก ภาวะขาดออกซิเจนช่วงคลอด ภาวะติดเชื้อในครรภ์มารดา หรือภาวะขาดสารอาหาร เป็นต้น
ทำอย่างไรเมื่อสงสัยว่าลูกมีพัฒนาการล่าช้า
เมื่อสงสัยว่าลูกอาจมีพัฒนาการล่าช้า สิ่งที่ควรทำ คือ
1) ปรึกษาบุคลากรสาธารณสุข แพทย์ หรือ กุมารแพทย์ - แพทย์จะซักประวัติเพิ่มเติม ตรวจร่างกาย ตรวจประเมินพัฒนาการ ส่งตรวจเลือด ตรวจทางระบบประสาท ให้การวินิจฉัยโรค และให้คำแนะนาการดูแล ส่งต่อการรักษา
2) ขณะรอคิวนัดพบแพทย์ ซึ่งในบางพื้นที่อาจต้องรอนาน หลายเดือน คุณพ่อคุณแม่สามารถเริ่มต้นส่งเสริมพัฒนาการลูกได้เลยที่บ้าน โดยไม่ต้องรอให้ได้รับการวินิจฉัยจากแพทย์ก่อน เพราะการส่งเสริมพัฒนาการลูกไม่ได้มีอันตรายอะไร มีแต่ประโยชน์
3) ให้ลูกงดการดูทีวี เล่นเกมส์ เล่นโทรศัพท์มือถือ เพราะ มีประโยชน์น้อย เป็นการสื่อสารทางเดียว เด็กนั่งนิ่่งๆ ไม่ได้เคลื่อนไหว ไม่ได้ใช้ความคิด หรือ ลงมือทา ควรใช้เวลาไปทำกิจกรรมที่ช่วยส่งเสริมพัฒนาการจะได้ประโยชน์มากกว่า
4) คุณพ่อคุณแม่บริหารจัดการเวลาของครอบครัว เพื่อให้คุณพ่อคุณแม่มีเวลาในการส่งเสริมพัฒนาการลูกมากขึ้น
ทำอย่างไรให้ลูกมีพัฒนาการดีขึ้น
เด็กทุกคนที่มีพัฒนาการล่าช้า สามารถดีขึ้นได้ โดยปัจจัยที่จะทำให้เด็กดีขึ้นมากน้อยเพียงใด ขึ้นกับปัจจัยสำคัญ คือ
1) ความรุนแรงของตัวโรค
2) การได้รับคำแนะนำการดูแลสุขภาพ และส่งเสริมพัฒนาการอย่างถูกต้อง โดยพบแพทย์ นักบำบัด สม่ำเสมอ
3) การส่งเสริมพัฒนาการลูกที่บ้านโดยครอบครัวมีส่วนร่วม
แนวทางการส่งเสริมพัฒนาการลูกที่บ้านโดยครอบครัวมีส่วนร่วม
โปรแกรมส่งเสริมพัฒนาการลูกที่บ้าน หมายถึง ภาพรวมในการส่งเสริมพัฒนการเด็ก ที่สามารถทาได้โดยครอบครัว ผ่านกิจวัตรประจาวัน หรือ กิจกรรมภายในครอบครัว
Dr. Stanley Greenspan จิตแพทย์เด็กที่ทำงานด้านการส่งเสริมเด็กพัฒนาการล่าช้า เด็กพิเศษ มาเป็นเวลานานกว่า 40 ปี ได้ให้คำแนะนา ภาพรวมโปรแกรมส่งเสริมพัฒนาการลูกที่บ้าน โดยแบ่งออกเป็น ๔ แนวทาง ดังนี้
1. การเล่นกับลูก
2. การฝึกทักษะในชีวิตประจำวัน
3. การฝึกร่างกาย
4. การเล่นกับเพื่อน
ข้อมูลจาก
แพทย์หญิง แก้วตา นพมณีจารัสเลิศ
กุมารแพทย์ด้านพัฒนาการและพฤติกรรม
สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล
บทความเรื่อง การกระตุ้นพัฒนาการเด็กล่าช้าโดยครอบครัวมีส่วนร่วม